ارابه طلایی گنج جیحون (موزه بریتانیا)

تصویر 1- ارابه طلایی گنج جیهون ( برای بزرگ نمایی روی تصویر کلیک کنید )

اثری هخامنشی، مربوط به قرن پنجم تا چهارم قبل از میلاد که در منطقه تخت کواد (قباد) تاجیکستان کشف شده. ارتفاع این  اثر، 18.8 سانتی متر است. این مدل زیبا، یکی از برجسته ترین اشیاء گنج جیحون (oxus) است، که به گنج آمودریا نیز مشهور است. گنج جیحون، مهمترین مجموعه یافت شده از طلا و نقره است که از دوران شکوهمند امپراطوری هخامنشی به یادگار مانده است. ارابه توسط چهار اسب کشیده می شود و حامل دو مرد است که لباسهای مادها را پوشیده اند. لباس ارابه ران بسیار شبیه خدمه سلطنتی در دوران هخامنشی است، که نمونه های آن، بر دیوارهای تخت جمشید قابل مشاهده است (تصویر دو). فرد نشسته، با لباسی فاخر تر و تاج گونه ای بر سر، به نظر از مقامات سلطنتی است.

تصویر 2- خدمه سلطنتی هخامنشی

جلوی ارابه با صورتک خدایی، همانند خدای کوتوله مصری، بس (Bes)، که خدایی پرطرفدار در میان مردم بود، تزیین شده است (تصویر شماره سه). این کار احتمالا به منظور حفاظت سرنشینان و دور نمودن ارواح خبیث بوده است.

تصویر 3- بس خدای کوتوله مصری، خدایی برای دور ساختن ارواح شریر

این ارابه را را می توان با ارابه نقش شده بر مهر داریوش پادشاه بزرگ هخامنشی، که آن هم در موزه بریتانیاست، مقایسه کرد (تصویر شماره 4).

تصویر 4- مهر داریوش، موزه بریتانیا (برای بزرگنمایی روی تصویر کلیک کنید)

مفاهیم وابسته به متن:

گنج جیحون :

مجموعه ی اشیا و سکه های طلایی و نقره ای مشهور به گنجینه ی اوکسوس (جیحون) مهمترین دفینه ی آثار فلزی کشف شده از دوران هخامنشیان است که ظاهرا بین سال های 1877و1880 میلادی در ساحل شمالی آمودریا به دست آمده است؛ رودخانه ی بزرگی که از پامیر جریان دارد و به دریای «آرال» می ریزد، در نواحی بالای خود، افغانستان را از تاجیکستان امروزی در آسیای مرکزی جدا می کند.

اثبات دقیق محل گنجینه ی «اوکسوس» تا حدی گیج کننده است. «کانینگهام» که چندین مقاله درباره ی این گنجینه نوشته بود در اولین مقاله ی خود گفته بود که آن را نزدیک محل تخت کواد(قباد) که در معبر ساحل شمالی «آمودریا»قراردارد، پیدا کرده است. قطعات به واسطه ی برخورد با شنهای رودخانه خراش برداشته بودند. اما در آخرین مقاله اش درباره ی گنجینه نوشته که او ترجیح می دهد راجع به گنجینه بگوید که از مکانی حدود 50 کیلومتری شمال آمودریا به دست آمده است. بیشتر اینگونه احتمال می رود که گنج واقعا در سواحل آمودریا پیدا شده است و محقق روسی«ا. و. زیمال» به تحقیق های انجام شده ی اخیر روسیه اشاره می کند که این نظر را که محل گنج در «تخت کواد» بوده تقویت می کند. خرابه های قدیمی اینجا ظاهرا حدود یک کیلومتر مربع است که حدود ربع آن توسط رودخانه شسته شده است.

«تخت کواد» در واقع یکی از دو قلعه ی نظامی مهم در ساحل شمالی آمودریا است. مکان دیگر 5 تا 6 کیلومتری شمال این منطقه است و به «تخت سنگین» یا «تخت سنگی» مشهور شده. یک محقق روسی توضیح داده که معبدی در این مکان به دست آمده که در اطراف آن راهروهایی با اتاق های انبار مانند پر از اشیا گرانبها بوده است.بیشتر این اشیا متعلق به دوران «هلنی مابی» هستند.

خدای کوتوله مصری بس :

خدایی کوچک با ظاهری عجیب. چهره عجیب و زشت او با آن نفسهای عمیق، ارواح خبیث را در مواقع جشن و شادی و زایمان فراری می دا د. امروزه برای تمام خدایانی که ظاهری شبه این خدا دارند، از واژه عمومی بس استفاده می کنند.

منابع:

تارنمای موزه بریتانیا

مقاله گنجینه اوکسوس